در گذشته مناطق مسکوني به محله هاي مختلف تقسيم مي شدند و ساکنين در محلههاي خود براي تامين راحتي، حمايت و امنيت بيشتر گرد هم ميآمدند. با گذشت زمان و فراگير شدن الگوهاي شهرسازي جديد و ناديده انگاشتن ماهيت محلات سنتي و توجه و تمرکز بر روي ماشين، الگوهاي اين محلات هويتي غريب پيدا کردند. امروزه به دليل تغييزات صورت گرفته و نداشتن تناسب کالبدي، نياز به بازآفريني اين محلات احساس مي شود تا بتوان به احياء ساختار محلي، تقويت هويت فضايي- کالبدي و جذب ساکنين پرداخت.
به گزارش "همدان نیوز"، متن حاضر حاصل مصاحبه با دکتر حسن سجادزاده، عضو کميته معماري و شهرسازي مرکز مطالعات و پژوهشهاي شوراي اسلامي شهر همدان و هيئت علمي دانشگاه بوعلي سينا بوده و در تهيه طرح بازآفريني محلات همدان مشارکت داشته است.
بازآفريني محلات و اينکه بازآفريني متمرکز بر انسان است، به چه معناست؟
در شهرها مناطق مسکوني به محلههاي مختلف تقسيم ميشدند و ساکنين در محله هاي خود براي تامين راحتي، حمايت و امنيت بيشتر گرد هم مي آمدند. با فراگير شدن شهرسازي جديد و ناديده انگاشتن ماهيت محلات سنتي و توجه و تمرکز بر روي ماشين، الگوهاي اين محلات هويتي غريب پيدا کردند. امروزه به دليل نداشتن تناسب کالبدي و فعاليت هاي موجود نياز به بازآفريني اين محلات احساس ميشود تا بتوان به احياء ساختار کالبدي، تقويت هويت فضايي- کالبدي و جذب ساکنين پرداخت.
خلاصه اي از روند تهيه طرح بازآفريني محلات در همدان بفرمائيد
در سال 1392 با پيشنهاد شرکت عمران و بهسازي شهري ايران اولين پروژه بازآفريني با رويکرد محرک توسعه در سطح کشور انجام شد که پايلوت اين قضيه را چمنها يا محلههاي همدان قرار دادند. رويکرد بازآفريني محرک توسعه يک رويکرد اجتماعي، فرهنگي و علمي است.
اين پروژه در دانشگاه بوعلي سينا مطرح و تمرکز آن بر محلات يا چمنها قرار گرفت. همدان داراي 50 يا 60 چمن يا محله قديمي است و اين الگو در سطح کشور کمنظير است، به اين لحاظ از بين اين چمن ها 5 چمن قابليت بازآفريني داشتند (چمن يا مرکز محله، محوطه بازي است که خدمات روزانه ساکنين محل در آنجا تامين مي شود و در واقع شامل يک بازارچه محلي، حمام قديمي، خانههاي قديمي و همچنين مساجد قديمي هستند که قلب تپنده تعاملات اجتماعي را در اين محلات شکل ميدهند).
پيرو اين موضوع تفاهمنامه و قراردادي ميان دانشگاه بوعلي سينا و شرکت عمران و بهسازي بسته شد و مقرر گرديد تهيه طرح موازي چمنهاي همدان و تهيه طرح بازآفريني با سه محله شروع و چنانچه با موفقيت روبرو شود، طرح بازآفريني براي ساير محلاتي که در بافت تاريخي همدان هستند، تدوين شود. در اين خصوص کميتهاي متشکل از کارگروههاي طراحي شهري، معماري و مطالعات اجتماعي تشکيل و سرپرستي کارگروه شهري به بنده، مطالعات معماري به دکتر موسوي از دانشگاه آزاد و مطالعات اجتماعي به دکتر نقدي از دانشگاه بوعلي سينا واگذار شد.
ابتداي امر، قرار بر تهيه طرح بازآفريني محلات کلپا و آقاجاني بيگ بود که تصور تهيه اين طرح با بازديد از محله آقاجاني بيگ و مشاهده تخريب برخي از خانههاي قديمي و مطلع شدن از ساخت پارکينگ طبقاتي در آن محله، از بين رفت. در مورد محله کبابيان نيز همين شرايط وجود داشت، اما با تصميم بر اينکه در آن محل پارکينگ طبقاتي ساخته نشود، محلههاي کبابيان، حاجي و کلپا هدف تهيه طرح بازآفريني قرار گرفتند.
به لحاظ معماري و شهرسازي ما در سه جنبه وارد شديم؛ يکي از جنبهها بحث آرامسازي محله، کفسازي و پيادهراهسازي مرکز محله بود. آرام سازيها با يک طرفهکردن بعضي از خيابانها و با کفسازي شروع شد و اين اتفاق، تسهيل در رفت و آمد ساکنين محله را موجب شد و تردد خودروهاي عبوري در محله نزديک به 85 درصد کاهش پيدا کرد.
مسأله ديگر، تراکم ساختمانها بود که ميبايست مورد توجه قرار ميگرفت. متأسفانه به دليل ضوابط کمي با ساخت ساختمانهاي شش طبقه روبرو بوديم و پيشنهاد ساخت و ساز با ارتفاع مشخص وکاهش طبقات را در اين محلات داديم، به اين ترتيب که از هر محله که چمن اصلي است، ساخت از دو طبقه شروع و به هر لاين ساختمانهاي پشتي يک طبقه اضافه شود و نهايتا شش طبقه در خيابانهاي اصلي قرار گيرد.
در طرحهاي بالادستي متأسفانه باز هم به دليل نگاه کمي و نه بازآفريني، 18 متريهايي را از مراکز محلات عبور دادهبودند و اين اتفاق، از بين رفتن انسجام ساختاري و به دنبال آن باعث از دست رفتن انسجام اجتماعي شده بود. به عنوان مثال، محله کبابيان که خيابان شريعتي و خواجه رشيد آن را تکه کرده است، اجراي 18 متري به از هم گسيختگي اين محلات منجر مي شد؛ بنابراين اين گونه طرحها ميبايست عملياتي نميشدند.
در حوزه تراکم، پيادهراهسازي، ترافيک و در حوزه مشارکتهاي مردمي، طرح بازآفريني شروع و طرحهاي مطالعاتي انجام شد و پتانسيل و ظرفيتهاي موجود در محلات شناسايي شد.
با شناسايي ظرفيتها و پتانسيلهاي موجود، به عنوان مثال در محله حاجي وجود زورخانه، کاروانسرا و حمام بافتي همگن و يکپارچه را ايجاد مي کرد که نشان مي داد محرک توسعه اجتماعي در اين محل قوي تر است و در محله کلپا با وجود دسته هاي عزاداري، منزل حاج آقاي حجازي و خانواده ايشان محرک توسعه فرهنگي خودنمايي مي کند. ظرفيت گردشگري و خانههاي بومگردي در محله کبابيان فوقالعاده بوده و محرک توسعه آن، اجتماعي اقتصادي است.
طرح بازآفريني اين محلات تهيه و تصويب شد اما در حاليکه چند سال از تهيه طرح ميگذرد، شاهد تعلل در اجراي آن هستيم و اخيرا هم در کمال ناباوري تعدادي از خانههاي محله کبابيان تخريب شد. اين خلاصهاي بود از روند تهيه طرح بازآفريني محلات همدان که قرار بود در کشور پايلوت شود. يادمان هست در آن بازه زماني، بوشهر با اينکه دو سال بعد از ما شروع به بازآفريني کرد اما اکنون طرحهاي آن اجرا، تغييرات انجام و تحويل داده شده است. با اينکه معاون وزير همداني بود و بسيار در اين زمينه همکاري کرد اما به دليل نبود اشتياق و استقبال طرحها همچنان بر روي زمين باقي ماند.
جايگاه ساکنين در محلات و حفظ آنها در طرحهاي بازآفريني کجاست؟
هدف بازآفريني محرک توسعه اين است که بتواند ساکنان را در محل حفظ کند و تنها ساختمان اولويت قرار نگيرد. مهمترين مسئله در بازآفريني حفظ ساکنان محل است. به عنوان مثال در محله آقاجانيبيگ، پارکينگ و پاساژسازي از دلايل عمده ترک محل توسط ساکنان است که اين موضوع را اغلب افراد محله تاييد ميکردند و بر اساس مطالعات ما 85 درصد ماشينهاي پارک در محل، عبوري بوده و از ساکنين محل نبودند.
آيا در شهرسازي نوين و تدوين طرحهاي تفصيلي و جامع، مباحث بازآفريني مورد توجه قرار گرفته است؟
طرحهاي تفصيلي و جامع توجه به ماشين را در اولويت قرار ميدهند؛ ولي ما ضمن در نظر گرفتن نقش ماشين، توجه به انسان و مسائل کيفي را در اولويت قرار داديم و در اين زمينه بيش از 60 جلسه با مديران شهري و حدود 10 جلسه با ساکنين محلات داشتيم تا نيازها و مسائل آنها را شناسايي کنيم.
آيا بازآفريني ميتواند مولفه هاي اقتصادي شهر را تقويت کند؟
درکشورهاي مختلف انجام اين مهم درآمدهاي پايدار با خود به همراه دارد، حس تعلق در شهروندان ايجاد ميکند و باعث رونق در صنعت گردشگري ميشود. متأسفانه شهرداري و نهادهاي اجرايي نه در همدان بلکه در تمام کشور، تنها نگاهي تجاري داشته و در پي شهرفروشي هستند. اگر در زندگي انسان بازآفريني در نظر گرفته نشود، به توسعه نميتوان اميدوار بود.
آيا مشارکت در بازآفريني نياز به مديريت يکپارچه دارد؟
بازآفريني رويکردي همه جانبه است، بر خلاف طرحهاي جامع تفصيل که مشارکت در آن وجود ندارد، در طرح هاي بازآفريني از تمام سطوح، اصناف، مديران شهري و جامعه کارگري و ... بايستي مشارکت داشته باشند.